การจะสร้างบ้านสักหลังหนึ่งนั้น ขั้นตอนสำคัญขั้นตอนหนึ่งที่เจ้าของบ้านส่วนใหญ่ในบ้านเราให้ความสำคัญกันมาก ก็คือ ขั้นตอนของพิธียกเสาเอก โดยเจ้าของบ้านส่วนใหญ่มีความเชื่อว่า
การทำพิธียกเสาเอกจะทำให้งานก่อสร้างมีความราบรื่นไม่มีปัญหาและอุปสรรคและเมื่อได้เข้าอยู่บ้านหลังที่สร้างแล้วจะทำให้อยู่เย็นเป็นสุข และมีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีซึ่งเป็นความเชื่อและเป็นวัฒนธรรมประเพณีที่สืบทอดกันมา บ้านทุกหลังที่มีการก่อสร้างมักจะทำพิธียกเสาเอกเพื่อเป็นสิริมงคลต่อการอยู่อาศัย แต่พิธีการและขั้นตอนอาจแตกต่างกัน ในรายละเอียด บ้านบางหลังจะทำพิธียกเสาเอก โดยพระอาจารย์ที่เคารพนับถือบางหลังทำพิธีโดยพราหมณ์ และบางหลังทำพิธีโดยผู้ใหญ่หรือบุคคลที่เคารพนับถือ
วัตถุประสงค์
๑. เพื่อทำให้งานก่อสร้างมีความราบรื่น ไม่มีปัญหาและอุปสรรค
๒. เพื่อเป็นสิริมงคลต่อการอยู่อาศัย มีความอยู่เย็นเป็นสุข และมีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีในบ้านที่สร้างนั้น
การเตรียมการ
– โต๊ะหมู่บูชา (หมู่ ๕, ๗ หรือหมู่ ๙) พร้อมเครื่องสักการะ
– เครื่องไทยธรรมถวายพระ ๑ ชุด (กรณีนิมนต์พระมาร่วมประกอบพิธี)
– เครื่องบูชาฤกษ์หรือเครื่องสังเวยเทวดา (ตามความเหมาะสม)
– ใบเงิน ทอง นาก อย่างละ ๓ ใบ
– เหรียญทอง เงิน อย่างละ ๙ (เหรียญ ๑๐ บาท ๙ เหรียญ)
– ทรายเสก ๑ ขันเล็ก
– น้ำมนต์ ๑ ขัน พร้อมหญ้าคา ๑ กำ
– ด้ายสายสิญจน์ ๑ ม้วน
– แป้งเจิม ๑ ที่
– ทองคำเปลว ๓ แผ่น
– ผ้าแพรห่มเสา ๓ สี หรือผ้าขาวม้า ๑ ผืน
– หน่อกล้วย หน่ออ้อย อย่างละ ๑ แผ่น
– ไม้มงคล ๙ ชนิด
– แผ่นเงิน ทอง นาก อย่างละ ๑ เผ่น
– ข้าวตอกดอกไม้ ๑ ขัน
การปฏิบัติ
(ก่อนถึงเวลาฤกษ์เล็กน้อย วงสายสิญจน์เริ่มจากโต๊ะหมู่บูชา โต๊ะสังเวยเทวดา เวียนขวารอบบริเวณสถานที่เข้าสู่เสาเอก
เจ้าภาพ
– จุดธูปเทียนที่โต๊ะหมู่บูชา อธิษฐานในทางที่ดี เพื่อเป็นสิริมงคล
– จุดธูปเทียนที่โต๊ะสังเวยบูชาเทวดา เพื่อรักษาคุ้มครอง
พิธีกร – กล่าวคำสังเวยบูชาเทวดา
ประธานสงฆ์
– ประพรมน้ำพระพุทธมนต์และโปรยทรายเสกที่หลุมเสาเอก และประพรมน้ำพระพุทธมนต์ที่ช่าง (กรณีนิมนต์พระมาร่วมประกอบพิธี)
เจ้าภาพ
– ตอกไม้มงคล ๙ ชนิด ในหลุมเสาเอก
– วางแผ่นเงิน ทอง นาก ในหลุมเสาเอก
– นำใบเงิน ทอง นาก และเหรียญเงิน ทอง ลงก้นหลุมเสาเอก
– เจิมและปิดทองเสาเอก (บางกรณีเจ้าภาพนิมนต์พระสงฆ์ทำให้)
– ผูกหน่อกล้วย หน่ออ้อย และผ้าแพร ๓ สี ที่เสาเอก
– ถือด้ายสายสิญจน์พร้อมทั้งญาติมิตรผู้ร่วมพิธี
เมื่อถึงเวลาฤกษ์
ช่าง – ทำการยกเสาเอกจนตั้งเป็นที่เรียบร้อย (พระสงฆ์เจริญชัยมงคลคาถา)
เจ้าภาพ
– โปรยข้าวตอกดอกไม้ที่หลุมเสาเอก พร้อมผู้ร่วมพิธี
– เสร็จพิธี
คำกล่าวสังเวยเทวดา
นะโม ตัสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สัมมาสัมพุทธัสสะ ( ๓ จบ )
สังเค กาเม จะ รูเป คิริสิขะระตะเฏ จันตะลิกเข วิมาเน ทีเป รัฏเฐ จะ คาเม ตะรุวะนะคะหะเน เคหะวัตถุมหิ เขตเต ภุมมา จายันตุ เทวา ชะละถะละวิสะเม ยักขะคันธัพพะนาคา ติฏฐันตา สันติเก ยัง มุนิวะระวะจะนัง สาธะโว เม สุณันตุ อายาจะนะกาโล อะยัมภะทันตา อายาจะนะกาโล อะยัมภะทันตา อายาจะนะกาโล อะยัมภะทันตา
ข้าพเจ้าขอนอบน้อมสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ผู้ทรงไว้ซึ่งพระวิสุทธิคุณ พระปัญญาคุณ และพระมหากรุณาคุณ เป็นศาสดาของเทวดา และมนุษย์ทั้งหลาย พร้อมด้วยพระธรรมและพระสงฆ์ ผู้เป็นมงคลในโลก
ด้วยวันนี้เป็นศุภวารดิถีอันเป็นมงคล ข้าพเจ้าได้ดำเนินการจัดสร้างคฤหาสน์อันสวยงามวิจิตรตระการตา สำหรับเป็นที่อยู่อาศัย และประกอบพิธียกเสาเอก จึง ณ โอกาสอันเป็นมิ่งมงคลนี้ ข้าพเจ้าได้จัดเครื่องสังเวยเป็นเทวตาพลีไว้แล้ว จึงขออัญเชิญเทวดาทั้งหลายมี ภุมมเทวดา ผู้สิงสถิต ณ สถานที่อาณาบริเวณแห่งนี้ ตลอดจนพระสยามเทวาธิราช พระเสื้อเมือง พระทรงเมือง พระหลักเมือง พระภูมิเจ้าที่ ตลอดถึงเทวดาผู้สถิตทั่วแว่นแคว้นแดนภูเขา พื้นปฐพี มวลนที และท้องนภากาศ ทุกแห่งหน โปรดมารับเครื่องสังเวยที่ได้จัดถวายไว้นี้
ด้วยเดชะบารมีแห่งคุณพระศรีรัตนตรัย อันเป็นมิ่งมงคลของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย และพลานุภาพแห่งบุญกุศลที่ข้าพเจ้าได้บำเพ็ญมา จึงขอเทวดาและมนุษย์ทั้งหลายดังที่ได้เอ่ยนามมานี้ ได้โปรดอภิบาลรักษาและอำนวยอวยชัยให้ข้าพเจ้าพร้อมทั้งบริวาร มีความสุขเกษมสันต์ และสำราญชื่นบานตลอดไปด้วยเทอญ (อธิษฐานขอพรตามปรารถนา)
หมายเหตุ
– ถ้ายกเสาเอกในเดือนอ้าย ยี่ ๓ เสาเอกอยู่ทิศอีสาน
– ถ้ายกเสาเอกในเดือน ๔-๕-๖ เสาเอกอยู่ทิศอาคเนย์
– ถ้ายกเสาเอกในเดือน ๗-๘-๙ เสาเอกอยู่ทิศหรดี
– ถ้ายกเสาเอกในเดือน ๑๐-๑๑-๑๒ เสาเอกอยู่ทิศพายัพ
– เมื่อธูปที่โต๊ะสังเวยไหม้หมดดอก ให้ลาเครื่องสังเวยได้ว่า “เสสัง มังคะลัง ยาจามิ”
– หน่อกล้วย หน่ออ้อย เมื่อช่างเอาลงจากเสาแล้ว ให้นำไปปลูกไว้ในที่ต้องการ เพื่อเสี่ยงทายว่าจะงอกงามเพียงใด
– ถ้าจัดโต๊ะสังเวยไม่ได้ จะจัดเป็นสำรับบูชาพระภูมิเจ้าที่ธรรมดาก็ได้ และสิ่งประกอบอื่น ๆ ก็เลือกเอาเท่าที่จำเป็นและหาได้ง่าย